Abaza Dili ve Edebiyatı, Kafkas dillerinin Kuzeybatı grubuna mensup olan Abaza (Abhaz) dilini, bu dilde üretilmiş sözlü ve yazılı edebi eserleri ve Abhaz halkının kültürünü bilimsel yöntemlerle inceleyen bir filoloji programıdır. Bu disiplin, sadece bir dil öğretim programı olmanın çok ötesinde, bir halkın tarihsel, sosyal ve entelektüel birikimini dil ve edebiyat ekseninde analiz etmeyi amaçlar. Programın temel misyonu, köklü bir geçmişe sahip olan bu dili ve kültürü korumak, akademik düzeyde araştırmak ve gelecek nesillere aktaracak donanımlı filologlar yetiştirmektir. Bu yönüyle, bir kültürel mirasın korunması ve yaşatılması görevini de üstlenir.

Programın akademik kökeni, 19. yüzyılda gelişmeye başlayan Kafkasoloji (Caucasian Studies) alanına dayanır. Dilbilimsel olarak dünyanın en karmaşık fonetik (ses) sistemlerinden birine sahip olan Abhazca, uzun süre dilbilimcilerin ve antropologların ilgi odağı olmuştur. Program, bu bilimsel merakı, bir halkın edebiyatını ve kimliğini anlama çabasıyla birleştirir. Dolayısıyla müfredatı, modern dilbilim teorileri, edebiyat eleştirisi yöntemleri ve folklor araştırmalarını bir araya getirerek çok yönlü bir filolojik perspektif sunar. Bu yapı, öğrenciye hem dilin teknik yapısını hem de o dilin ruhunu anlama imkânı tanır.

Programın özel misyonu, özellikle Türkiye'de yaşayan Abhaz diasporasının kendi anadili ve kültürüyle olan bağını akademik bir zeminde yeniden kurmaktır. Bu bölüm, sadece dil bilen değil, aynı zamanda bu dilin inceliklerini, edebi derinliğini ve kültürel kodlarını çözümleyebilen uzmanlar yetiştirir. Mezunların, hem bilimsel araştırmalar yapabilmesi hem de topluma yönelik dil ve kültür öğretimi faaliyetlerinde bulunabilmesi hedeflenir. Bu, programın bir yanıyla evrensel bilimsel ilkelere, diğer yanıyla ise doğrudan toplumun kültürel ihtiyaçlarına hizmet eden ikili bir karaktere sahip olmasını sağlar.

Türkiye'deki konumu açısından Abaza Dili ve Edebiyatı programları, ülkenin çok kültürlü yapısının ve tarihsel bağlarının bir yansımasıdır. Özellikle 19. yüzyıldaki büyük Kafkas sürgünü sonrası Anadolu'ya yerleşen yoğun Abhaz nüfusunun kültürel devamlılık arayışına bir yanıt olarak doğmuştur. Bu programların genellikle Düzce Üniversitesi gibi diasporanın yoğun olduğu bölgelerdeki üniversitelerde kurulması tesadüf değildir. Bu bölümler, Türkiye'nin Kafkasya ile olan tarihsel ve kültürel köprülerini akademik düzeyde güçlendiren stratejik bir rol oynar ve bir "diaspora filolojisi" örneği teşkil eder.

Bu lisans programını, genel Dilbilim veya Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları gibi daha geniş kapsamlı programlardan ayıran en temel özellik, odağının son derece spesifik olmasıdır. Program, tek bir dil, tek bir edebiyat ve tek bir kültür üzerine dört yıllık yoğun bir uzmanlaşma sunar. Bu derinlemesine odaklanma, mezunlara o alanda eşine az rastlanır bir yetkinlik kazandırırken, aynı zamanda kariyer olanaklarının da bu dar alanda şekillenmesine neden olur. Dolayısıyla program, geniş bir alanda genel bilgi yerine, dar bir alanda derinlemesine uzmanlık vaat eder.